Uchwała Składu 7 Sędziów SN z dnia 13 listopada 1992 r., sygn. III CZP 120/92

Sąd Najwyższy przy udziale Prokuratora rozpoznał wniosek Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z dnia 4 września 1992 r. Nr Kw. Pr. 4120/19/92/C o udzielenie odpowiedzi na następujące pytanie prawne:

„Czy w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu ustnego możliwe jest prowadzenie postępowania dowodowego zawierającego rozrządzenia spadkobiercy, jeżeli upłynęły już terminy określone w § 2 i 3 art. 952 k.c.?”

i podjął następującą uchwałę:

W sprawie o stwierdzenie nabycia spadku dopuszczalne jest ustalenie treści pisma stwierdzającego treść zaginionego lub zniszczonego testamentu ustnego (art. 952 § 2 k.c.), także po upływie terminów określonych w art. 952 § 2 i § 3 k.c.

Uzasadnienie

Przedstawione powiększonemu składowi Sądu Najwyższego zagadnienie prawne dotyczy jednego z problemów wiążących się ze stosowaniem art. 952 k.c., a ściślej, z dowodzeniem treści testamentu ustnego, gdy pismo stwierdzające treść takiego testamentu, sporządzone zgodnie z art. 952 § 2 k.c., uległo zagubieniu, a upłynęły już terminy określone w paragrafach 2 i 3 tego przepisu. Brak w tym zakresie bogatego orzecznictwa, a w dodatku nieliczne orzeczenia Sądu Najwyższego prezentują rozbieżne stanowiska. Rozbieżność stanowisk występuje również w literaturze prawniczej. W tym stanie rzeczy poruszony problem wymaga ukazania na tle historycznym i porównawczym.

W obowiązujących przed wejściem w życie kodeksu cywilnego przepisach dekretu z 8.X.1946 r. Prawo spadkowe (Dz.U. nr 60, poz. 328) rozważanego w tej sprawie problemu dotyczył § 1 art. 94. Przepis ten stanowił, że „kto powołuje się na to, że testament pisemny albo pismo zawierające treść testamentu ustnego zostały zniszczone, pozbawione cech, od których zależy ich ważność lub zmienione w sposób wskazujący na ich odwołanie, nie przez spadkobiercę albo wprawdzie przez spadkodawcę, lecz nie w zamiarze odwołania testamentu, powinien swoje twierdzenie udowodnić. Ponadto na nim spoczywa ciężar dowodu co do treści zniszczonego dokumentu”. Paragraf drugi tego przepisu mówił, że przepis ten stosuje się odpowiednio w przypadku zagubienia dokumentu. Przytoczony przepis wskazywał, po pierwsze, na dopuszczalność pod rządem prawa spadkowego dowodzenia faktu zniszczenia lub zagubienia dokumentu obejmującego ostatnią wolę spadkobiercy i treść tego dokumentu, a po drugie zrównywał testament pisemny z pismem stwierdzającym treść testamentu ustnego, w sytuacjach w tym przepisie określonych.

Kodeks cywilny nie zawarł odpowiednika art. 94 prawa spadkowego, co dało pole do dociekań na temat związanego z tym zamiaru ustawodawcy. W uchwale z 29.V.1987 r. III CZP 25/87 – OSNCP 1988, nr 9, poz. 117, która dotyczyła zagubionego testamentu własnoręcznego, Sąd Najwyższy wypowiedział się, że z zaniechania przeniesienia treści art. 94 prawa spadkowego do kodeksu cywilnego nie można wyprowadzać wniosku o niedopuszczalności pod rządem tego kodeksu wykazywania za pomocą wszelkich środków dowodowych faktu sporządzenia testamentu własnoręcznego. Sąd Najwyższy stwierdził, że art. 94 prawa spadkowego regulował w istocie ciężar dowodu w sprawach, w których wystąpiła kwestia zniszczenia lub zagubienia testamentu i że przepis ten był zbędny, bo zawarta w nim regulacja mieści się w ogólnej zasadzie wyrażonej w art. 6 k.c. Takiej oceny charakteru art. 94 prawa spadkowego dokonali też przedstawiciele nauki prawa. Pogląd ten podziela również Sąd Najwyższy w niniejszej sprawie, a w związku z tym przyjmuje jako punkt wyjścia w rozważaniach dotyczących przedstawionego Zagadnienia prawnego, że kodeks cywilny nie odszedł od ukształtowanej pod rządem prawa spadkowego zasady dopuszczalności dowodzenia okoliczności, o których mówił art. 94 prawa spadkowego.